‘Een gedegen explosievenonderzoek beperkt zich niet tot de periode 1940-1945, maar gaat door tot de dag van gisteren.‘
Ondanks dat de Tweede Wereldoorlog ruim 75 jaar geleden heeft plaatsgevonden, zitten er nog steeds oorlogsresten zoals munitieartikelen in de Nederlandse bodem. Deze ontplofbare oorlogsresten worden nog dagelijks bij bodemwerkzaamheden aangetroffen. Bewust als er naar gezocht wordt, maar helaas ook onbewust. Daardoor loopt men een groot veiligheids- en financieel risico. Tijs Kleuters is adviseur en onderzoeker explosievenonderzoek bij DAGnl. Tijs vertelt:
‘Ondanks dat de Tweede Wereldoorlog lang geleden heeft plaatsgevonden, is de opsporing van ontplofbare oorlogsresten voor veel opdrachtgevers vaak nog een nieuw onderwerp. Toch is het volgens het Arbobesluit artikel 4.10 voor een initiatiefnemer van werkzaamheden verplicht om werkgerelateerde risico’s in kaart te laten brengen. Ontplofbare oorlogsresten horen daar ook bij. Naast Arboveiligheid is er natuurlijk ook de openbare veiligheid die een rol speelt bij dit onderwerp. Bij dit laatste speelt het bevoegd gezag (veelal de gemeente waar de geplande bodemingrepen plaats gaan vinden) weer een belangrijke rol.’
‘Al is de kans dat het verkeerd gaat niet heel groot, het effect van een explosie is dat wel ‘
Tijs: ‘Opdrachtgevers die bij een project verrast werden door het aantreffen van explosieven, nemen een gedegen risicoanalyse vanaf dat moment vaak standaard mee in hun werkvoorbereiding. Zij hebben op een negatieve manier hun les geleerd. Er zijn echter ook nog partijen die zeggen: “het gaat toch altijd goed?”, of “ik ga er van uit dat mijn project plaatsvindt in onverdacht gebied want hier is volgens mij niet gevochten in de oorlog”. Dat is natuurlijk verkeerde zuinigheid. Er wordt misschien een kleine kostenpost voor een gedegen gebiedsanalyse uitgespaard, maar een onevenredig groot veiligheids- en financieel risico gelopen. Het gaat niet vaak verkeerd, maar als het verkeerd gaat is het effect heel groot. Het is niet voor niets dat een instantie als de Inspectie SZW (de voormalige Arbeidsinspectie) steeds actiever toetst op de vraag of er voorafgaand aan bodemingrepen een gedegen risicoanalyse is uitgevoerd.’
Er zijn dus twee risico’s op het gebied van veiligheid: de Arboveiligheid en de openbare veiligheid. Tijs: ‘Eigenlijk is er dus ook nog een derde risico wanneer er geen passende risicoanalyse naar ontplofbare oorlogsresten wordt uitgevoerd: het commercieel risico. Als er geen beeld is op de kans dat er in een werkgebied munitieartikelen kunnen liggen, of er heeft in het gebied geen noodzakelijke opsporing plaatsgevonden, dan kunnen projecten simpelweg stilgelegd worden, met alle stagnatiekosten van dien. Het onderwerp ontplofbare oorlogsresten hoort dus bij een gedegen werkvoorbereiding. Dat is dé reden dat DAGnl dit onderwerp in eigen hand heeft, om de aangegeven risico’s bij onze projecten vóór te zijn.’
Tijs: ‘Als Xplosure voeren we zelf geen opsporingswerkzaamheden uit in het veld. Wel onderhouden we contact met gecertificeerde opsporingsbedrijven die dezelfde mentaliteit hebben als wij: doen wat nodig is. Niets meer en niets minder. Omdat bij ons het advies en de opsporing strikt gescheiden zijn, kan een opdrachtgever ervan uitgaan dat onze inzet objectief en onafhankelijk is. We onderzoeken project specifiek en overleggen met de klant wat nodig is. Omdat Xplosure onderdeel uitmaakt van DAGnl kunnen we vroeg bij het werkproces betrokken worden. Bovendien kunnen we met ons explosievenonderzoek een multidisciplinair team vormen met collega’s van archeologie, bodem, ecologie of andere relevante expertises.’
Een gebiedsanalyse begint (conform het Arbobesluit) met een oriënterend onderzoek. Tijs: ‘We gaan na of de aanwezigheid van ontplofbare oorlogsresten uitgesloten kan worden, of dat er wellicht sprake is van een kans op het aantreffen van achtergebleven munitieartikelen in de bodem van het projectgebied. Is die kans er? Dan wordt er een vooronderzoek uitgevoerd dat conform het ‘Certificatieschema ‘Vooronderzoek en Risicoanalyse Ontplofbare Oorlogsresten’ wordt uitgevoerd. Op deze manier weet je als opdrachtgever dat het onderzoek objectief is en volgens de meest recente onderzoeksmethodieken wordt opgezet en opgeleverd. Mocht uit de historische studie blijken dat (een deel van) het plangebied een verhoogde kans heeft op het aantreffen van munitieartikelen, dan wordt een advies gegeven over het vervolg. Dit kan zijn middels een projectspecfieke analyse, daarbij wordt gekeken naar de geplande werkzaamheden, of een direct opsporingsadvies. Op het gebied van ontplofbare oorlogsresten kunnen we klanten dus op verschillende manieren ontzorgen. Ons uitgangspunt, doen wat nodig is, zonder daarbij onnodige onderzoeksinspanningen uit te gaan voeren. Efficiënt en onafhankelijk onderzoek, daar draait het om.’
‘Een gedegen explosievenonderzoek beperkt zich niet tot de periode 1940-1945, maar gaat door tot de dag van gisteren.‘
Tijs: ‘Bij een explosievenonderzoek is het altijd de vraag, hoe uitgebreid wil je het aanpakken? Wat is nodig? Heb je een plangebied waarvan je vermoedt dat het na de oorlog al een aantal keren is ontgraven omdat er in de naoorlogse periode bijvoorbeeld al riolering of kabels zijn aangelegd? Dan kan je de focus leggen op de oorlogshandelingen in de periode 1940-1945. Je kan ook zeggen: we doen bij dat gebied wat noodzakelijk is, maar we leggen het accent op de naoorlogse ontwikkelingen in het gebied. Deze werken immers risicoverlagend. Een gedegen explosievenonderzoek beperkt zich dus niet tot de periode 1940-1945, maar gaat door tot de dag van gisteren.’
Bij een bureaustudie voor een locatie in het Gelderse Aalten bleek dat er aan de aangrenzende weg in 2010 een vliegtuigbom was gevonden. Tijs: ‘De alarmbellen gingen natuurlijk af. Normaal gesproken zou een onderzoeker zeggen: er is een bom gevonden aan de aangrenzende weg, het onderzoeksgebied is dan ook verdacht. Maar dít is een voorbeeld van waar een extra onderzoeksinspanning echt heeft geloond. Het explosief werd weliswaar direct naast de projectlocatie gevonden, maar ook vlak bij een brug. Wij hebben de gegevens van de bom bekeken, waaruit bleek dat het van Duitse komaf was en van het kaliber 250 kilo. We wisten door het historisch onderzoek dat Duitse troepen de brug hebben willen opblazen, maar van een Duits bombardement in Aalten was niets bekend. De meest aannemelijke conclusie was dus dat de bom daar moet zijn ingegraven en als springlading voor de op te blazen brug had moeten fungeren. De brug is in 1945 weliswaar opgeblazen, maar misschien is dat met één bom al gelukt zodat ze deze bom niet af lieten gaan. Dit voorbeeld geeft aan, als je net even wat meer inspanning verricht om dieper op de materie in te gaan, dat je zaken in perspectief kan plaatsen en je daar ook echt achter kan staan.’
